Filosofie: Emmanuel Levinas
drs. Nelleke Canters

Emmanuel Levinas (1906 - 1995) is een Frans-Joodse filosoof van Lithouwse afkomst. Hij is een van de grootste denkers in de naoorlogse geschiedenis van de 20e eeuw. Zijn ethische filosofie is geïnspireerd op zijn ervaringen in Duitsland tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Ondanks zijn joodse afkomst heeft hij zijn krijgsgevangenschap overleefd. Deze gruwelijke oorlogservaringen hebben zijn kijk op de mensheid voor altijd beïnvloed en spoorden hem aan te streven naar een betere en humane omgang tussen mensen. Zijn beschouwingen over radicale verantwoordelijkheid voor de ander zijn getekend door zijn ervaringen zoals de Shoah, die een grote scheur in zijn leven veroorzaakte. Het verleden in Litouwen, het land waar Levinas te midden van zijn familie zijn jeugd doorbracht, werd voorgoed uitgewist: zijn hele familie werd vermoord.

Het gelaat van de medemens is één van de sleutelbegrippen van Levinas’ filosofie. Het gelaat is bij Levinas zoveel méér, het dringt namelijk veel dieper door in het menselijke zelf. Welke kracht gaat ervan uit? Deze kracht noemt Levinas niets anders dan de kwetsbaarheid zelf van het menselijke gelaat. Precies in de mate waarin een mens kwetsbaar is en weerloos, gaat er een betekenis van hem uit: een onmiddellijke en niet mis te verstane oproep tot respect en zo nodig hulpverlening.

De ander doet een appèl op jouw verantwoordelijkheid die je niet op een ander kunt afschuiven. Levinas verplicht ons om in dialoog te blijven en de mensen niet te zien als behorende tot een bepaalde groep, maar als individu. Deze denkwijze is tegenwoordig weer van zeer grote invloed bij medici en zorgverleners om hun patiënten/cliënten op een meer zorgzame en respectvolle manier te behandelen. Zijn filosofie kan inspireren tot rechtvaardigheid en een vreedzame samenleving.

Drs. Nelleke Canters was 25 jaar docent filosofie aan de Fontys Hogescholen te Eindhoven, onderzoeker aan het Nietzsche Kolleg te Weimar en bestuurslid van de Wijsgerige Kring Eindhoven. Ze is directeur van het Centrum voor Filosofie & Kunst te Budel.